مبانی فقهی و حقوقی جبران خسارت از سوی حکومت در خطای قاضی

•   آرشیو : پاییز 1400
•   کد پذیرش : 19904
•   موضوع : سایر شاخه ها
• نویسنده/گان : رحیم اکرامی
•   زبان : فارسی
•   نوع مقاله : پژوهشی
•   چکیده مقاله به فارسی : مطالعه حاضر با هدف مبانی فقهی و حقوقی جبران خسارت از سوی حکومت در خطای قاضی صورت می گیرد. مطابق قواعد فقهی «لا ضرر» و «تسبیب» هر کس مسؤول جبران خسارات وارده بر دیگری ناشی از عمل خود می باشد. این قواعد فقهی در سیستم حقوقی جهان مورد پذیرش قرار گرفته است. از طرفی قضات نیز در مقام صدور رأی و اجرای آن، از اشتباه مصون نیستند و مطابق قواعد فوق الذکر ملزم به جبران خسارت وارده ناشی از صدور آرای اشتباه می باشند. اصل 171 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران لزوم جبران خسارت وارده ناشی از اشتباهات قضایی را مورد توجه قرار داده و با درایت مقنن، اصل فوق در سال 1370 وفق ماده 58 در قانون مجازات اسلامی گنجانده شد و بدین صورت قابلیت اجرایی پیدا نمود. مطابق ماده فوق که تقریباً تکرار اصل 171 قانون اساسی است، چنانچه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر و زیان مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در مورد ضرر مادی در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر اینصورت خسارت به وسیله دولت جبران می شود. در موارد ضرر معنوی چنانچه تقصیر یا اشتباه قاضی موجب هتک حیثیت از کسی گردد باید برای اعاده حیثیت او اقدام شود. در حقوق اسلام به احتمال اشتباه و خطای قاضی از همان ابتدا توجه شده و بر مبنای برخی روایات که مورد استناد حقوقدانان اسلامی واقع شده است شخص قاضی در این قبیل موارد مسؤول جبران خسارات وارده بر اشخاص نیست بلکه دولت اسلامی بعنوان مدیر جامعه مسؤول پرداخت خسارات این اشخاص می باشد.
•   لیست منابع : [1] قرآن کریم
  [2] ابن اثیر جزرى، مبارک، (بیتا)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، قم، چاپ اول،1340 ه.ق.
  [3] ابن ادریس حلّى، محمد، (1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
  [4] ابن بابویه، محمد ابن علی، ( 1413). من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
  [5] ابن داوود حلّى، حسن، 1383، رجال ابن داود، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
  [6] ابن منظور، محمد،1414. لسان العرب، دار الفکر - دار صادر، بیروت، چاپ دوم.
  [7] ابو الصلاح حلبى، تقىالدین، ( 1403). الکافی فی الفقه، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیهالسلام، اصفهان، چاپ اول.
  [8] ارجمندی،غلامعلی و علی روانان، ۱۳۹۵، بررسی تطبیقی نحوه جبران خسارت ناشی از اشتباه قاضی در حقوق ایران و افغانستان، نخستین کنفرانس بین المللی و دومین کنفرانس ملی هزاره سوم و علوم انسانی، شیراز، مرکز توسعه آموزش های نوین ایران.
  [9] اردبیلى، احمد، 1403. مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
  [10] استفانی، گاستون، و لواسور ژرژ و بولوک، برنار، آیین دادرسی کیفری، ترجمة حسن دادبان، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، 1377.
  [11] آشتياني، ميرزا محمدحسن، کتاب الفضا، چاپ دوم، انتشارات هجرت قم، 1380 .
  [12] امير ساعد وکيل، پوريا عسگري، زير نظر عباس کدخدايي، نشر مجد،1392.
  [13] امیر قائم مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 1347، ج 1.
  [14] جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمنیولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ ششم، 1372
  [15] انصاری، مرتضی، 1415. کتاب القضاء و الشهادات، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم، چاپ اول.
  [16] بجنوردى، سید حسن،1419. القواعد الفقهیه، نشر الهادی، قم، چاپ اول.
  [17] بحرالعلوم، سید محمّدمهدی، 1363الفوائد الرجالیه، تحقیق محمّد صادق بحر العلوم حسین بحر العلوم، مکتبه الصادق، بیجا، چاپ اول.
  [18] جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمنیولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ دهم، 1395.
  [19] جعفري لنگرودي، محمد جعفر، ترمينولوژي حقوق، انتشارات گنج دانش، چاپ چهارم، 1385.
  [20] جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، انتشارات گنج دانش، چاپ چهاردهم، 1395.
  [21] جلیلوند، یحیی، مسئولیت مدنی، بخش فرهنگی جهاد دانشگاهی شهید بهشتی، 1370، ج 1.
  [22] شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای عمومی، تهران، انتشارات ویستار، چاپ اول، 1372، ج 1.
  [23] شهری، غلامرضا، سروش ستوده جهرمی، و محمد هاشم صمدی اهری، نظریات ادارة حقوقی قوه قضائیه در رابطه با قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب، تهران، انتشارات گنج دانش، 1374، ج 1.
  [24] کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد، ضمان قهری، مسئولیت مدنی، 1374، ج 1.
  [25] جوهرى، اسماعیل، 1410. الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت، چاپ اول.
  [26] چنارستان علیا، سید مسلم و علی جمادی، ۱۳۹۴، مسئولیت و مصونیت قاضی اشتباه قاضی و جبران خسارت در حقوق کیفری ایران، کنفرانس ملی چارسوی علوم انسانی، شیراز، مرکز توسعه آموزشهای نوین ایران.
  [27] حر عاملى، محمد بن حسن، 1409. وسائل الشیعه، مؤسسه آلالبیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
  [28] حسینى مراغى، سید میرعبدالفتاح بن على، 1417العناوین الفقهیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.
  [29] حسيني نژاد، حسينقلي، مسئوليت مدني، ج1، بخش فرهنگي جهاد دانشگاهي شهيد بهشتي، 1390.
  [30] خورشيد، علي احمد. مبنا و مسئوليت مدني و سابقه تاريخي آن. کانون وکلا. 1389. شماره 74. ص 69
  [31] روحانى، سید صادق، 1412. فقه الصادق علیه السلام، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیهالسلام، قم، چاپ اول
  [32] شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای عمومی، تهران، انتشارات ویستار، چاپ ششم، 1385، ج 1.
  [33] شهری، غلامرضا و ستوده جهرمی، نظریات اداره حقوقی قوه قضائیه در زمینه مسائل کیفری، سروش، چاپ روزنامه رسمی کشور، بهار 1395.
  [34] شهری، غلامرضا، سروش ستوده جهرمی، و محمد هاشم صمدی اهری، نظریات ادارة حقوقی قوه قضائیه در رابطه با قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب، تهران، انتشارات گنج دانش، 1389، ج 1.
  [35] صالحی مازندرانی، محمد. تأملی بر مسئولیت مدنی قاضی در اصل 171 قانون اساسی، مجله حقوق اسلامی، 1384، 6(5): 15-1.
  [36] صانعی، پرویز، حقوق جزای عمومی، انتشارات گنج دانش، چاپ چهارم، 1391.
  [37] صفایی، حسن، مفاهیم و ضوابط جدید در حقوق مدنی، تهران، مرکز تحقیقات، چاپ 12، 1382.
  [38] علی آبادی، عبدالحسین، حقوقی جنایی، انتشارات فردوسی، چاپ ششم، 1387.
  [39] کاتوزیان، ناصر، ضمان قهری، مسؤولیت مدنی، دانشگاه تهران، چاپ چهاردهم، 1394.
  [40] گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، موسسه انتشارات جهاد دانشگاهی (ماجد)، چاپ ششم، 1378.
  [41] میر محمد صادقی، حسین، جرایم علیه اموال و مالکیت، نشر میزان، چاپ پنجم، 1378.
  [42] نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، کانون وکلای دادگستری، چاپ اول، 1389.
  [43] عزيزالهي ، حجت .، تولايي،علی.، فرزانه وشاره، معين.، محمدحسين زاده، عبدالرضا. مباني فقهي جبران خسارت از سوي حكومت در خطاي قاضي، فصلنامه پژوهش هاي فقه و حقوق اسلامي ،1397، سال چهاردهم، شماره 4.
  [44] کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد، ضمان قهری، مسئولیت مدنی، 1389، ج 1.
  [45] ملک زاده، فهیمه، ۱۳۹۵، اشتباه قاضی در مقام صدور واجرای حکم ونحوه جبران خسارت آن با رویکرد فقهی-حقوقی، کنفرانس پژوهش های نوین در علوم و مهندسی، قزوین، موسسه آموزش عالی علامه رفیعی.
  [46] میر، رضا و عسکر جلالیان، ۱۳۹۵، مبانی فقهی جبران خسارت معنوی، کنفرانس جهانی مدیریت، اقتصاد حسابداری و علوم انسانی در آغاز هزاره سوم، شیراز، پژوهش شرکت ایده بازار صنعت سبز.
•   کلمات کلیدی به فارسی : خطای قاضی؛ جرح بینه؛ قصور قاضی؛ ضمان؛ بیت‌المال.
•   چکیده مقاله به انگلیسی :
•   کلمات کلیدی به انگلیسی :
•  صفحات : 38-49
•   دانلود فایل ( 256.55 KB )